Wozdwiżenije Kriesta Hospodnia (Podwyższenie Krzyża Świętego)

←wróć

Nieruchome święto, z liczby 12 wielkich świąt i obchodzone jest 27 września. Ustanowione zostało na pamiątkę dwóch ważnych wydarzeń związanych z losami Krzyża Chrystusowego oraz dla umocnienia tradycyjnego kultu Krzyża Świętego. Krzyż, na którym powieszony był Jezus Chrystus, przez przeszło 300 lat spoczywał w ziemi, a na miejscu kaźni - Golgocie wznosiła się pogańska świątynia ku czci Wenery.
W IV wieku, za panowania pobożnego cesarza Konstantyna Wielkiego do Jerozolimy przybyła cesarzowa Helena, matka cesarza. Po dłuższych poszukiwaniach odkopane zostały trzy krzyże. Cud uzdrowienia chorej kobiety, a według innego przekazu - wskrzeszenia zmarłego pozwolił ustalić, który z odnalezionych krzyży jest Chrystusowym krzyżem. W obecności patriarchy Makarego krzyż podniesiono i ukazano tłumom wiernych na cztery strony świata. Dla uczczenia pamięci odnalezienia cennej relikwii ustanowiono święto obchodzone w drugim dniu Wielkanocy. Cesarzowa Helena wybudowała w miejscach uświęconych przez Chrystusa w czasie Jego ziemskiego życia około 80 świątyń. Cząstkę krzyża wraz z gwoździami wywiozła do Konstantynopola, zaś pozostała część pozostawała w świątyni pw. Zmartwychwstania na Golgocie.
W roku 614 Jerozolima zburzona została przez Persów. Król Chozroes wywiózł wraz z innymi łupami wojennymi pozostałą część krzyża. W 14 lat później, gdy zawarty został pokój - cesarz Herakliusz osobiście, w zgrzebnych szatach z wielkim nabożeństwem wniósł odzyskaną relikwię na jej dawne miejsce.

Te dwa wydarzenia ożywiły kult krzyża i posłużyły ustanowieniu święta Podwyższenia Krzyża Pańskiego. Od roku 335 obchodzono je nie w drugim dniu Wielkanocy, lecz 14 września. Powyższe wydarzenia wzmogły zainteresowanie teologów krzyżową ofiarą Chrystusa, ożywiła się pobożna pamięć o męce i sensie cierpień Chrystusa. Podwyższenie Krzyża Pańskiego jest dla wiernych wezwaniem do uczestnictwa w krzyżu Chrystusowym, do wszczepienia się w Chrystusa, naśladowania Go w całym swoim życiu.

Krzyż towarzyszy prawosławnemu chrześcijaninowi od narodzin aż do śmierci. Jest drogowskazem, znakiem zbawienia i zwycięstwa nad grzechem w sobie samym i w otaczającym nas świecie. Krzyż na mogiłach zmarłych zapewnia nas o przyszłym naszym zmartwychwstaniu. On także zakończy, według słów Jezusa Chrystusa, nasze ludzkie losy i los całego świata, gdy "ukaże się na Niebiosach znak Syna Człowieczego" (Mt 24, 27).



W przeddzień święta odprawia się nabożeństwo całonocnego czuwania z litiją. W sticherach mowa jest o tym, że męka Chrystusa uśmierciła szatana, że jad węża zmyty został krwią Chrystusa. W Starym Testamencie figurą krzyża było błogosławieństwo patriarchy Jakuba skrzyżowanymi rękoma, skrzyżowane ręce Mojżesza. W dniu Podwyższenia spełniło się proroctwo Dawida o hołdzie złożonym "podnóżkowi nóg Zbawiciela".

W paremijach opisany jest cud m.in. uczynienia przez Mojżesza gorzkiej wody słodką, przez zanurzenie w niej pewnego drzewa (Wj 15, 22-27). W drugiej paremii zawarta jest pochwała mądrości, która nazwana jest "drzewem życia" i cenniejsza jest od wszelkich kosztowności. (Pra 3, 11-18). W trzeciej paremii (Iz 60, 11-16) brzmi proroctwo Izajasza o wielkości i sławie Jerozolimy.

W kanonie wielokrotnie podkreślana jest moc krzyża jako źródła błogosławieństwa i uświęcenia. O ile znaki i figury krzyża już w Starym Testamencie przynosiły pomoc, uzdrowienie i zwycięstwo nad wrogami, to w Nowym Testamencie moc krzyża wielokrotnie chroniła ludzkość od wszelkiego zła.

Osobliwością święta jest obrzęd wyniesienia krzyża na środek cerkwi oraz jego podwyższenia. Na jutrzni po wielkiej doksologii kapłan w pełnym komplecie szat liturgicznych bierze z ołtarza ozdobiony kwiatami krzyż, kładzie go na głowę i wynosi na środek cerkwi. Chór śpiewa troparion "Zbaw, Panie, lud Twój i pobłogosław dziedzictwo Twoje, zwycięstwem prawowiernych nad przeciwnikami obdarzaj i przez krzyż Twój ochraniaj społecznośc Twoją" (Spasi, Hospodi ludi Twoja i błahosłowi dostojanije Twoje, pobiedy błahowiernym na soprotiwnyja daruja i Twoje sochrania Krestom Twoim żitielstwo). Kapłan okadza krzyż i wraz z wiernymi składa przed nim pokłon ze słowami "Krzyżowi Twemu kłaniamy się Władco i święte Zmartwychwstanie Twoje sławimy" (Krestu Twojemu pokłaniajemsia Władyko i swiatoje Woskresienije Twoje sławim). W świątyniach katedralnych sprawowany jest specjalny obrzęd podwyższenia krzyża. Biskup stojąc na podwyższeniu na środku cerkwi na tzw. katedrze unosi i opuszcza krzyż ku wschodowi, następnie na zachód, południe, północ i ponownie na wschód. Obrzęd ten za każdym razem poprzedza ektenia złożona z pięciu próśb, po których chór 100 razy śpiewa "Panie, zmiłuj się".

Podczas Liturgii czytany jest prokimenon "Wywyższajcie, Pana Boga naszego, i kłaniajcie się podnóżkowi nóg Jego, albowiem jest święty." (Woznositie Hospoda Boha naszeho i pokłaniajtiesia podnożiju nohu Jeho jako swiato jest). Jest to wezwanie do wywyższenia Boga i złożenia hołdu podnóżkowi nóg Jego czyli św. krzyżowi. Lekcja apostolska zaczerpnięta jest z listu Apostoła Pawła do Koryntian (1 Kor 1,18-24) i mówi o krzyżu, który jest dla pogan głupstwem, ale dla wierzących jest on najwyższą mądrością, "skoro bowiem świat przez mądrość nie poznał Boga w mądrości Bożej spodobało się Bogu przez głupstwo głoszenia słowa zbawić wierzących". Ewangelia św. Jana (J 19,6-11, 13-20, 25-28, 30-35) relacjonuje przebieg ukrzyżowania Jezusa Chrystusa.

Zamiast "Zaprawdę godnym jest" (Dostojno jest) śpiewa się "zadostojnik" - "Wywyższaj duszo moja, czcigodny krzyż Pański" (Wieliczaj dusze moja Preczystyj Krest Hospodien).

Święto Podwyższenia Krzyża Pańskiego jest dniem postu w związku z tym, że wspomina się w tym dniu ukrzyżowanie i śmierć Chrystusa. Okres świąteczny trwa wraz z dniami przed i poświątecznymi 8 dni, od 13/26 do 21/4 października. W dzień oddania święta po rozesłaniu Liturgii kapłan wnosi krzyż do ołtarza.

źródło: "Nauka o nabożeństwach prawosławnych" wyd. diecezji białostocko-gdańskiej, 1987

Kalendarz świąt prawosławnych

↑do góry
←wróć